• MADDELERİN AYRILMASI a. Elektriklenme İle Ayrılma Cam, ebonit ve plastik çubuklar yünlü giyeceklere veya saçımıza sürtüldüklerinde elektrik yükü kazanırlar. Kağıt parçacığı, karabiber gibi hafif bazı tanecikler de yüklü bu çubuklar tarafından çekilirler. Yüklü cisimden etkilenen madde ile etkilenmeyen madde bir arada bulunursa bu özelliklerinin farklılığından yararlanılarak karışım bileşenlerine ayrıştırılır. b. Mıknatıs İle Ayırma Mıknatıs demir, kobalt ve nikel metallerini ve bu metallerden yapılmış olan teneke, toplu iğne gibi cisimleri çeker. Mıknatıs tarafından çekilen maddelere ferromanyetik maddeler denir. c. Öz Kütle Farkı İle Ayırma Yoğunlukları farklı olan iki maddeden oluşan karışım, öz kütle farkından yararlanılarak ayrıştırılır. Katı - katı karışımlarını ayrıştırmak için rüzgâr ya da bir sıvıdan yararlanılır. Kullanılan sıvının yoğunluğunun katılardan birisininkinden büyük diğerininkinden küçük olması gerekir. Dikkat edilecek başka bir nokta ise iki katının da bu sıvıda çözünmemesi ve kimyasal değişikliğe uğramaması gerekir. Su ve zeytinyağı birbiri içerisinde çözünmez. Bu iki madde karıştırıldığında öz kütlesi küçük olan sıvı diğer sıvının üzerinde toplanır. Oluşan karışım bir huni yardımıyla ayrıştırılır. Ayrıştırma işleminde öz kütle farkından yararlanılmış olur. Su ile zeytinyağı karıştırıldığında öz kütlesi büyük olan sıvı altta toplanır. Musluk açıldığında su başka bir kaba alınır. d. Eleme Yöntemi İle Ayırma Tanecik büyüklükleri farklı olan katı katı karışımları elenerek birbirinden ayrıştırılabilir. e. Süzme İle Ayırma Kumlu su süzgeç kağıdından geçirilirse su süzülürken, kum süzekte kalır. İşte böyle heterojen katı - sıvı karışımları süzülerek birbirinden ayrıştırılabilir. Haşlanmış olan makarna kevgir ile süzülerek suyundan ayrıştırılır. Çamurlu su, bulanık baraj suları bu medod ile ayrıştırılır. f. Çözünürlük Farkı İle Ayırma Katı içeren sıvı karışım süzülür. Sıvı alta geçerken katı kısım süzekte kalır ve karışım ayrıştırılmış olur. Tuz ile kumun karışmış olduğunu düşünelim. Karışım su içerisine atılırsa tuz çözünürken kum çözünmez. Oluşan yeni karışım süzelerek kum ile tuzlu su ayrıştırılır. Suda çözünmüş olan tuz ise buharlaştırma ile yeniden elde edilir. Yemek tuzu ve talaş, yemek tuzu - kum karışımları çözünürlük farkından yararlanılarak su yardımı ile birbirinden ayrıştırılmış olur. g. Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı İle Ayırma Katı - katı karışımları erime noktası farkından yararlanılarak ayrıştırılır. Karıştırılan maddeler sıvı olabilir. Karışımdaki bir sıvı buharlaştırılıp tekrar yoğunlaştırma ile diğerlerinden ayrıştırılabilir. Bu yönteme ayrımsal damıtma denir. Gazların ve ham petrolün ayrıştırılması da ayrımsal damıtma ile yapılmaktadır. Gaz karışımı soğutulur. Kaynama noktası en yüksek olan gaz yoğunlaşmaya başlar ve gaz kısmından ayrılmış olur. h. Gaz Karışımlarını Çözünürlük Farkı İle Ayırma Gazlar kimyasal özelik olarak değişik değişiktir. Bu özellikten yararlanılırak gaz karışımları ayrıştırılabilir. Belli bir çözücüde çözünürlükleri farklı olan gaz karışımı bu çözücü içerisine gönderilirse gazlardan biri çözünür diğeri çözünmez. Karışım da böylece ayrıştırılmış olur. • BİLEŞİKLERİN AYRIŞMASI Karışımların ayrıştırılmasında ayırt edici özelliklerden yararlanılır. Fiziksel yöntemlerle elementler ve bileşikler ayrıştırılamaz. a. Isı Enerjisi İle Ayrışma Bazı bileşikler ısıtıldıklarında kendisini oluşturan element ya da bileşiklere parçalanır. KClO3(katı) ® KCl(katı) + O2(gaz) CaCO3(katı) ® CaO(katı) + CO2(gaz) b. Elektrik Enerjisi İle Ayrışma (Elektroliz) Bazı bileşikler elektrik enerjisi ile kendisini oluşturan elementlere ayrıştırılabilir. Bu olaya elektroliz denir. Su (H2O) elektroliz edildiğinde H2 ve O2 gazlarını dönüşür. 2H2O(s) ® 2H2(g) + O2(g) c. Başka Ayrıştırma Teknikleri Bazı bileşikleri elementel hale getirmek için elektroliz yapmaya gerek yoktur. Bileşikte bulunan element ile reaksiyon verebilecek madde, bileşik ile reaksiyona sokulur. FeO + C ® Fe + CO Maddenin Ayrılması Maddeler fiziksel hallerine göre;katı, sıvı ve gaz olarak sınıflandırılacağı gibi,saf maddeler ve karışımlar olarak da sınıflandırılabilir. Madde 1.Saf Madde 1.1.Elementler 1.2.Bileşikler 2.Karışımlar 2.1.Homojen Karışımlar 2.2.Heterojen Karışımlar Çözeltiler: Katı çözeltiler (alaşımlar:pirinç,tunç vb.) Sıvı çözeltiler (etil alkol-su) Gaz çözeltiler (hava) Süspansiyon: (kireçli su) Emülsiyon: (zeytinyağı,su karışımı) Aerosol: (sis) Karışımların Ayrılması: 1.Elektriklenme ile ayırma 2.Mıknatıs ile ayırma 3.Özkütle farkı ile ayırma 4.Süzme ile ayırma 5.Çözünürlük farkı ile ayırma 6.Hal değiştirme sıcaklıkları farkı ile ayırma Bileşiklerin Ayrışması: 1.Isı enerjisi ile ayrışma 2.Elektrik enerjisi ile ayrışma (Elektroliz) 3.Başka ayrıştırma teknikleri Karışımların Özellikleri 1.Karışımı oluşturan maddeler her oranda karışır. 2.Karışımı oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybetmez. 3.Karışımın erime noktası,kaynama noktası gibi özellikleri,karışımı oluşturan maddelerin karışıma oranına göre değişir. 4.Karışımlar fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılabilir. 5.Formülle gösterilemez. 6.Oluşmalarında ve bileşenlerine ayrılmalarında bileşiklere göre daha az enerji değişimi olur. Bileşiklerin Özellikleri 1.Bileşiği oluşturan maddeler belirli oranda birleşir. 2.Bileşiğin özellikleri kendisini oluşturan saf maddelerin özelliklerine benzemez. 3.Bileşikler sadece kimyasal yöntemlerle ayrışabilir. 4.Bileşiklerin erime ve kaynama noktaları sabittir. 5.Belirli bir formülleri vardır. 6.Bileşiklerin oluşması ya da ayrışmasında karışımlara göre önemli miktarda enerji değişimi olur