ÇOCUKLARDA BÜYÜME VE GELIŞME
ÇOCUKLUK DÖNEMLERI
A)yeni doğan dönemi(0_4hafta)
B)süt çocukluğu dönemi(1_12 ay)
C)oyun çocukluğu dönemi(1_3 yaş)
D)okul öncesi dönemi(4_5 yaş)
E)okul çocukluğu dönemi(kızlarda 6_10 yaş erkeklerde 6_12 yaş)
F)ergenlik dönemi(kızlarda 10_18 yaş erkeklerde 12_20 yaş)
Büyüme,hücre sayısı ve büyüklüğünün artışı ile vücut hacmi ve kitlesinin artışıdır. Gelişme ise hücre ve dokuların yapı ve içeriğinin değişimi ile bedensel olgunlaşmayı ifade eder.
SÜT ÇOCUKLUĞU, OYUN ÇOCUKLUGU VE OKUL ÖNCESI DÖNEM
Süt çocukluğu dönemi 1_12 ay, oyun çocukluğu 1_3 yaş okul öncesi çocukluk dönemi 4_6 yaş arasındaki evredir.Bu evreler birbirleriyle olan yakın ilişkileri nedeniyle bir arada ele alınmışlardır.
Süt çocukluğu dönemi yeni doğan döneminden sonra insan yaşamındaki en önemli evrelerden biridir. Bebeğin dogum sorasında en hızlı büyüdüğü dönemdir. 1 yaşın sonunda çocuk, doğum ağırlığının 3 misline, boyu 15 misline ulaşır.
yaş................tartı(gr/ay)................... ..boy(cm/3ay)
0_3 ay.............600/1000.........................8
4_6 ay.............600/800..........................8
7_9 ay.............400/600..........................4
10_12 ay...........400/600..........................4
Süt çocuğunda önceleri en hızlı büyüyen bölüm baştır. 6 aydan sonra göğüs çevresi genişler. 9 aydan sonra kol ve bacakların büyümesi öne geçer.Beyin, sinir ve kasların gelişimi baştan ayağa doğru olan bir rota izler. Bu nedenle çocuk önce başını tutar, sonra oturur, daha sora yürüyebilir. Çocuğun istemli hareketler yapma, anlama , etrafla ilgilenme, istediklerini belirtme yetenekleri gelişir.
VÜCUT AĞİRLİĞİ
Ortalama dogum ağırlığı 3000_3500gr kadardır. Erkeklerinki kızlardan fazladır. Zamanında doğan bebekler normal olarak ağırlıklarının %5_10, erkek doğanlar tartılarının %10_15 ilk bir iki hafta içinde kaybederler. Buna fizyolojik kayıp denir.
Çocuklar ilk 6 ay içinde ayda 600_1000gr, sonraki 6 ay içinde 400_600 gr ağırlık kazanırlar.Bir bebek 5 ayda doğum ağırlığını iki katına, 1 yaşın sonunda 3 katına, 3 yaşın sonunda 4 katına çıkar. 7 yaşın sonunda 7 katına ulaşır.2 yaşından büyük çocuklarda normal vücut ağırlığını kabaca hesaplamak için "yaş . 2 + 8" formülü kullanılabilir. Bulunan rakam ortalama değerdir.
BOY UZUNLUĞU
Doğumda boy uzunluğu 48-52cm arasında değişmekle birlikteortalama 50cm kadardır.Sonraki 3 ay içinde 8cm,ikinci 3 ay içinde 8cm,üçüncü 3 ayda 4cm, dördüncü 3 ayda 4cm boy uzaması olur. Çocuklarda ilk yaş sonunda doğum boylarının yarım katı olan 75cm ye,4 yaşında 2 katına,13 yaşında 3 katına erişir. 2 yaşından büyüklerde yaklaşık boy uzunluğu bulmada "yaş . 5+80" formülü kullanılır.
BAŞ ÇEVRESI
Baş çevresi dogumda ortalama 35 cm kadardır.3.ayın sonunda 40.5cm, 6.ayda 43cm,1 yaşın sonunda 46 cm olur. Yeni doğanda baş ve göğüs çevreleri eşittir. 1. yaştan sonra göğüs çevresibaş çevresinden büyük olur. Süt çocuklarında baş çevresinin her ay ölçülmesi çok önemlidir. Baş çevresi egrileri üzerinde değerlendirilen normalden sapmalar derhal ele alınmalı, nedenler ciddiyetle araştırılmalıdır.
DIŞ GELIŞIMI
Ilk diş çıkarma zamanı daha çok ırsi eğilimlere bağlıdır. Ilk diş ortalama 4-9 aylar arasında çıkar.Ancak15 aya kadar gecikmeside normal kabul edilir. Diş çıkarma sırasında hafif ateş, ishal, huzursuzluk görülebilir.
KEMIK GELIŞIMI
Kafada 6 adet bıngıldak bulunur.bunlarınönde yer alan büyüğü ve arkadaki küçük olan elle kolayca fark edilir. Önbıngıldak dışındakiler bir kaç ay içinde kapanırlar. Öndekinin kapanması ise 3 ile 18 aylar arasında gerçekleşir. Kapanmadaki gecikmeler doğumsal troid beziyetersizliği, D vitamini eksikliği gibi hastalıkları öncelikle akla getirir.
ERGENLIKTE BÜYÜME VE GELIŞME
BOY UZAMASİ
Ilk 4 yaştan sonra büyüme hızı erkek ve kız çocuklarında benzer şekilde yılda 5_7 cm gibi oldukça duragan bir gidiş gösterir.Ergenlik belirtilerinin başlamasıyla birlikte cinsiyet hormonlarının vücut kitlesine arttırıcı etksiyle boy uzamasında belirgin bir hızlanma görülür.
Kız çocuklarında ergenlik erkek çocuklarına kıyasla 2 yıl daha erken başlar.Bu nedenle büyüme hızlanmasıda kızlarda daha erken olur.10_12 yaşlar arasında kız çocukları erkeklerden daha iri olurlar.Ergenlikte büyümenin en hızlı olduğu"büyüme hızı doruğu" kızlarda ortalama yılda 9cm erkelerde 10.5cm dir.ergenlik sürecinin daha geç başlaması erkek çocuklara büyümede aşagı yukarı 2 yıl kadar bir süre kazandırır.
boy uzaması ergenliğin son evrelerinde giderek yavaşlar, kızlarda 16_18,erkeklerde 16_20yaşlarında hemen hemen durur.
KILO ARTİŞİ
Okul öncesi döneminde ergenliğin başlangıcına kadar olan evrede,boy büyümesine karşıt olarak yıllık artışı, 2_kg arasındadır.Ergenlikte vücut ağırlığı kızlarda yaklaşık 16kg, erkelerde 20kg artar.Erkek çocuklarda kas gelişimi ve iskelet sisteminin artması vücut ağırlığının artmasında önemli pay alırken, kızlarda tartı artışı büyük ölçüde yağ depolanması sonucudur. KEMIK
BÜYÜMESI VE OLGUNLAŞMASİ
Ilk önce el ve ayakların büyümesi hızlanır. Bunu ön kol ve bacaklar, daha sonra üst kol ve uylukların uzaması izler ardından enine büyüme hızlanır. kalçalar, göğüs, ve omuzlargenişler. Kızlarda kalçaların, erkeklerde omuzların gelişmesi belirgindir.
Yüz kemikleri hızla büyür, yüz görünümü degişir. Çene uzar ve kalınlaşır, burun büyür, profil değişir.
Ergenlik öncesi kemik olgunlaşmasıkızlarda 2 yıl daha ileridir. Bu nedenle kız çocuklarda epifizler daha erkenkapanır. Boy artışı erkeklerde 17_18 yaşlarına kadar sürerken,kızlarda büyüme 15_16 yaşlarında durur.
BÜYÜME VE GELIŞMEYI ETKILEYEN FAKTÖRLER
KALİTİM VE AILESEL FAKTÖRLER
Toplumun genelinde büyümeyi etkileyen en önemli etken kalıtımdır. Kalıtım,boyla ilişkilidir, ancak şişmanlık ve zayıflık gibi fiziksel özelliklerde etkilenir kısa boylu ailelerin çocukları kısa, sarışın olanların çocukları açık renkli olmaya egilimlidirler.
CINSIYET
Büyüme gelişme süreci kız ve erkek çocuklarda farklıdır. Doğumda kızların tartısı daha düşüktür.Doğum tartıları aynı olan erkek ve kız çocuklar karşılaştırıldığında kızlar daha ileri bir gelişme düzeyi gösterirler. Ergenlik dönemine erken giren kızlar hızlı büyür, ancak çabuk dururlar. Erkeklerde kas dokusu daha fazla gelişir, boy daha uzun olur.
BESLENME
Beslenme, büyüme vegelişmeyi etkileyen en önemli çevresel faktördür. Çocuğun iyi büyüyebilmesi için yeterli ve dengeli beslenmesi, bu besinleri sindirmeyeyeterli bir bağırsak etkinliği bulunması gerekir. Süt çocuğu döneminde yetersiz beslenmeden boydan çok tartının öncelikle etkilendiği bilinmektedir.
HORMONAL DURUM
Normal büyüme için birçok hormona ihtiyaç vadır.Sağlıklı çocuklarda hormonlar uygun miktarlarda salgılanır.Hipofiz bezinin salgıladığı "büyüme hormonu " boyca büyümeyi, troid bezinin salgıladığı "troid hormonu" gelişme ve olgunlaşmayı sağlar.Ergenlikte böbrek üstü bezi, testis ve yumurtalıklarda salgılanan hormonlarda büyümeyi etkiler. Büyüme hormonu yetersizliği durumunda boy kısa kalırken konjenitak hipotroidi dediğimiz doğumsal troid bezi yetersizliğinde zekada etkilenir.
KRONIK HASTALİKLAR
Sağlıklı olarak dünyaya gelen bir bebekte kalıtımsal olarak gelen ya da sonradan edinilenkimi hastalıklar müzminleşerek büyüme vegelişme sürecini olumsuz yönde etetkileyebilir Bu hastalıklar arasında kronik karaciğer hastalığı, kronik böbrek yetersizliği, romatizmal hastalıklar sayılabilir.
Büyüme geriliği astım ve diğer alerjik hastalıklarortaya çıkar. Bunların tümüne sebep ilaçlar değildir.
Çocukların sonraki dönemlerde yaşıtlarını ne ölçüde yakalayacakları, hastalığın seyri ve süresi, başlangıç yaşı, iyleşme sonrası geride kalan büyüme süresi ve iyleşmenin tam olup olmaması gibi birçok faktöre bağlıdır. |
