Doku: Yapıları ve görevleri aynı olan hücre topluluklarıdır. Hayvansal ve bitkisel dokular olarak ikiye ayrılır. Hayvansal Dokular: Epitel, bağ, kıkırdak, kemik, kas, kan ve sinir doku olmak üzere 7 çeşittir. 1.Epitel Doku: Vücudun dışını saran, iç organların yapısına katılan, ara maddesi çok az olan, kan damarı taşımayan dokudur. 3`e ayrılır. a-Örtü Epiteli: 2 çeşittir. * Tek Katlı Örtü Epiteli: Şekil olarak 3`e ayrılır. 1.Tek Katlı Yassı: Damarların iç yüzeyinde, kalp ve akciğerde bulunur. 2. Tek Katlı Kübik: Böbreklerde bulunur. 3. Tek Katlı Silindirik: Mide ve bağırsakların iç yüzeyinde bulunur. * Çok Katlı Örtü Epiteli: Deride bulunan epiteldir. b-Salgı (bez) Epiteli: Tek hücreli olanları salgı yapan goblet hücrelerine sahiptir. Çok hücreli olanları salgı yapma şekillerine göre 3`e ayrılır. * Ekzokrin (dış salgı) Bezi: Salgısını bir kanalla boşluğa veren bezlerdir. (gözyaşı) * Endokrin (iç salgı) Bezi: Salgısını direkt kana hormon olarak veren bezlerdir. (hipofiz) * Mezokrin (karma) Bez: Hem iç hemde dış salgı yapan bezdir. (pankreas) c-Duyu Epiteli: Dış ortamda ki fiziksel, mekanik ve kimyasal uyarıları alabilen, özel enerjiye çeviren epiteldir. (koku ve tat epiteli) 2.Bağ Doku: Diğer dokuları ve organları birbirine bağlar. Hücreleri arasında ara maddesi en fazla olan dokudur. Hücrelerine fibroblast denir. Bağ dokusu hücreler, ara madde ve lifler olarak 3 kısımdan oluşur. Lifler ağsı, kollagen ve elastik tiptedir. Heparin salgılayan mast hücreleri ve fagositoz yapan makrofajlarda bağ dokusudur. 3.Kıkırdak Doku: Bulunduğu yere esneklik verir. Hücrelerine kondrosit, ara maddesine kondrin denir. Kan damarı taşımaz. 3 çeşittir. - Hiyalin Kıkırdak: Omurgalı embriyolarında iskeleti oluşturur. Ergin memelilerde soluk borusu, kaburga uçları, burun ve uzun kemiklerin uç kısmında bulunur. - Elastik Kıkırdak: Çok esnektir. Kulak kepçesi ve ses telinde bulunur. - Lifli Kıkırdak: Uzun kemiklerin eklem yerlerinde bulunur. 4.Kemik Doku: İskeleti oluşturan, vücuda desteklik sağlayan dokudur. İç organlara tutunma yüzeyi oluşturur, minarel madde deposudur. Hücrelerine osteosit , ara maddesine osein denir. Kmeik dokuda ki Ca, Mg, P gibi minareller sertlik sağlar. Kemiklerde boyca uzama uçtaki kıkırdaklar tarafından sağlanır. Kemik doku sert ve süngerimsi olarak 2 çeşittir. Kemik dokuda kan dmarları ve sinirlerin geçtiği havers kanalları, havers kanallarınıbirbirine bağlayan wolkman kanalları bulunur. Periost: Kemikleri dıştan saran zar olup beslenmeyi, onarımı ve kalınlaşmayı sağlar. 5.Kan Doku:Kan plazması ve kan hücrelerinden oluşur. Kan plazması:Kanın %55 ini oluşturur. Hafif baziktir(ph=7,4). Yapısında su(%90), kan proteinleri (albumin, globulin), sindirilmiş besinler, hormon, antikor, üre. Ürik asit, vitamin, fibrinojen, trombojen ve madensel tuzlar bulunur. Kan hücreleri: Üç çeşittir: a-Alyuvarlar (eritrositler):Kırmızı kemik iliğimde üretilirler. Memelilerde alyuvarlar çekirdeksiz diğer omurgalılarda çekirdeklidir. Yapılarında kana kırmızı rengi veren, solunum gazı taşıyan hemoglobin bulunur. Karaciğer ve dalakta parçalanırlar. Miktarı en fazla olan hücrelerdir. b-Akyuvarlar (lökositler):Renksizdirler. Çekirdekli ve aktif hareket ederler. Mikroplara karşı antikor ve antitoksin salgılarlar. Kırmızı kemik iliğinde üretilenlere granüllü akyuvar, lenf dokularında üretilenlere granülsüz akyuvar denir.(monosit, lenfosit). c-Kan pulcukları (trombositler):Kırmızı kemik iliğimdeki dev hücrelerin parçalanmasıyla oluşurlar. Bazıları çekirdekli bazıları çekirdeksizdir. Kanın pıhtılaşmasında görev alırlar. Kanın pıhtılaşması şu şekilde olur: -Damarın yırtılması ile tromboplastin enzimi oluşur. -Tromboplastin trombokinaz ve Ca iyonları ile protrombinaz a dönüşür. -Protrombinaz kandaki protrombini trombine çevirir. -Trombin de kandaki fibrinojeni fibrin e dönüştürür ve kan pıhtılaşır. Bunun için Ca iyonları ve Kvitamini gereklidir. 6.Kas Doku:Hücre ara maddesi yoktur. Yapılarındaki kasılabilir proteinler sayesinde sinirsel ve hormonal uyartılara cevap verebilirler. Üçe ayrılırlar: a-Düz Kas:Hücreleri uzun tek çekirdeklidir. İsteğimiz dışında otonom sinir sisteminin kontrolünde çalışırlar. Kasılma hızı yavaş kasılı kalma süresi uzundur. Mide, damarlar ve bağırsaklarda bulunur. O2 li solunum yaparlar. b-Çizgili Kas:Çok çekirdeklidir. İskeleti sarar ve hareketi sağlar. İsteğimizke merkezisinir sisteminin denetiminde çalışırlar. Kasılmaları hızlı ve kısa sürelidir. O2 li solunum yaptığından çabuk yorulurlar. c-Kalp Kası:Enine bantlaşma gösterdiğinden çizgili kas gibidir. İsteğimiz dışında otonom sinirlerle çalışır. O2li solunum yaparlar. 7.Sinir Doku:Hücrelerine nöron denir. Vücudun içinden ve dışından gelen uyarıları sinir sistemine taşır. Sinir merkezlerindeki uyarıları da tepki yerlerine taşır. Nöronların kısa uzantılarına dentrit, uzun uzantılarına akson denir. Nöronlar birbirlerine bağlanarak sinir tellerini oluşturur. Nöronların birleştiği yere sinaps denir. Nöronlardaki uyartıların taşınımı dentrit hücre gövdesi-akson yönündedir. Bitkisel Dokular: Sürgen (meristem) ve değişmez dokular olarak ikiye ayrılır. 1.Meristem doku:Sürekli bölünebilme özelliğindedir. Hücreleri canlı, ince zarlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve kofulsuzdur. Hücre arası boşlukları yoktur. Gelişme ve farklılaşmayı sağlarlar. Boyca uzamayı sağlayan birincil meristem ve kalınlaşmayı sağlayan ikincil meristem olarak iki çeşittir. a-Birincil meristem:Bitkinin ömrü boyunca bölünür. Gövde , dal ve kök uçlarında bulunur. Büyüme noktaları gövde ve dallarda koruyucu yaprakla kökte ise kaliptra ile örtülüdür. Birincil meristemin büyüme bölgeleri vardır; dermatojen epidermayı, periblem kabuğu, leorem merkezi silindiri oluşturur. Bir bitkide büyüme bölgeleri b-İkincil meristem:Değizmez dokunun sonradan bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşur. Kambiyum ve mantar meristemi olup enine büyüyüp kalınlaşmayı ve yaş halkalarının oluşmasını sağlar. 2.Değizmez dokular: Birincil ve ikincil meristem dokuların oluşturduğu bölünme yeteneğini kaybeden dokulardır. Hücre duvarında odun (lignin) ve mantar özü (süberin) biriktiğinden kalınlaşmıştır. Yapı ve görevlerine göre parankima, koruyucu, iletim, destek ve salgı dokusu olmak üzere beşe ayrılır. a-Parankima (temel doku):Bitkilerde diğer doku ve organların arasını doldurur. Hücreleri canlı, ince zarlı, bol sitoplazmalıdır. Yaptıkları işe göre 4 parankima dokusu bulunur. -Özümleme parankiması:Fotosentezle organik besin yapan palizat parankimasını içerir. -Havalandırma parankiması:Bitkinin gaz alışverişine yardımcı olur. -İletim parankiması:İletim dokusuna madde taşır. -Depo parankiması:Bitkilerin kök, gövde, tohum ve meyvelerinde besin depo eder. b-Koruyucu doku:Bitkileri dış etkilere karşı korur, su ve besin kaybını önler. Hücreleri aralıksız dizilmiş ve klorofilsizdir. Epidermis ve periderm olarak ikiye ayrılır. Epidermis: Bitkilerin genç bölgeleri ve yapraklarını örter. Kütikula denen ve su kaybını engelleyen tabakayı yapar. Epidermis hücreleri farklılaşarak çeşitli görevleri olan tüyleri ve stomayı oluşturur. Stoma:Bitkilerde gaz alışverişini ve terlemeyi sağlar. Epidermis hücreleri arasındaki bol kloroplastlı hücrelerdir. Stomayı oluşturan bekçi hücreleri arasında stoma açıklığı vardır. Stomayı çevreleyen epidermis hücrelerine komşu hücreler denir. Amaryllis, graminae ve minium olmak üzere üç çeşidi vardır. Periderm:Bitkinin yaşlı kısımlarında epidermis yerini periderme bırakır. Periderm mantar doku olarak bilinir. Stomaların yerini cansız olan lentisel (kovucuk) alır. c-İletim dokusu:Bitkilerde madde taşınımını sağlar. Odun borusu (ksilem) ve soymuk borusu (floem) olarak ikiye ayrılır. Odun boruları cansız olup, su ve mineralleri tek yönlü taşırlar. Hücre zarları eriyip üst üste dizildiğinden boru şeklinde gözükürler. Soymuk boruları canlıdır. Fotosentezle oluşan organik besinleri yapraktan köke. Kökten y aprağa çift yönlü taşırlar. Sitoplazma ve çekirdekleri kenara çekilip, orta kısımları üst üste gelince kalburlu boru halini alır. Kalburlu boruların yanında bol sitoplazmalı arkadaş hücreleri bulunur. d-Destek doku:Bitkiye destektik sağlayan dokudur. Otsu bitkilerde turgor basıncı desteklik sağlarken çok yıllık bitkilerde bu destek pek ve sert dokudan oluşan destek doku tarafından sağlanır. Pek doku (kollenkima):Canlıdır. Büyümekte olan genç bitkilerde, yapraklarda, çiçeklerde, meyve saplarında ve bazı otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur. Sert doku(sklerankima):Cansız hücrelerden oluşur. Bütün çeperleri selüloz ve lignin birikmesiyle kalınlaşmıştır. Taş hücrelerinden oluşur (ayva, armut, ceviz...) e-Salgı doku:Salgı yapan hücrelerden oluşur. Isırganın yakıcı tüyleri korumayı sağlar, çiçekteki bal özü tozlaşmaya yardımcı olur. Böcekçil bitkilerde sindirim özsuyu böcekleri sindirir