Eski Çağlarda Türkiye ve Çev­resi A) Eski Çağlarda Türkiye: Hellenistik devirlerden itibaren Anatolia (Güneş'in doğ­duğu yer) adını taşıyan Anadolu, Asya ile Avrupa arasında uzanmış bir köprü gibidir. Burası coğrafi ve jeopolitik konumun­dan dolayı ta­rih boyunca birçok göç dalgalarına yol olmuş ve isti­lalara uğra­mıştır. Bu kavimlerin bazıları Türkiye'de yerleşerek uygarlıkları kurmuşlardır. Bunlar sırasıyla; * Hititler * Frigler * İyonlar * Urartular * Lidyalılardır. Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizans­lılar ise Anadolu'da kurulmayıp Anadolu'da bir şekilde etkinlikte bulunan uygarlıklardır. 1. Türkiye'nin Tarih Öncesi Devirlerini Aydınlatan Merkezler a) Eski Taş Devri: (M.Ö. 6006-10.000) (Paleolitik Dönem) İnsanlık tarihinin uzun bir dönemini kapsamaktadır. Bu dönemi ait Anadolu'daki yerleşim yerleri: Antalya Çevresinde: - Karain mağaraları - Beldibi mağaraları - Belbaşı mağaralarıdır. b) Orta Taş Devri : (M.Ö. 10.000-8.000) (Mezolitik Dönem) İnsanların toplayıcılık ve avcılıktan vazgeçip üretim ekonomisine geçiş dönemidir. Bu dönemi aydınlatan merkezler: Antalya'da: Beldibi Göller Bölgesinde: Baradiz Ankara'da: Macunçay Samsun'da: Tekkeköy'dür. c) Yeni Taş (Cilâlı Taş) Devri : M. Ö. (8.000-5.500) (Neolitik Dönem) Tarımla birlikte yerleşik hayat başlamış, köyler teşekkül etmiştir. Yeni Taş Devri: Türkiye'de geniş bir alana yayılmıştır. Bu bölgeler; Konya'da : Çatalhöyük Diyarbakır'da: Çayönü Gaziantep'te: Sakçagözü'dür. UYARI: Anadolu'da kurulmayıp Anadolu ile ilişkisi olan uygarlıklar Bizans, Roma, Pers ve Makedonyalılardır. UYARI: Anadolu'nun tarih boyunca sayısız isti­lalara ve göçlere sahne olmasının sebebi coğ­rafi ve jeopolitik konumundan kay­naklanmış­tır. Bu göçler ve isti­lalar sonucu Anadolu'daki farklı kültürlere ait verilere rastlanmaktadır. Göçler ve istilaların olumlu yönü ise farklı kültürlerin birbirlerini tanıma imkanı bulma­ları ve bir etkileşimin yaşanma­sıdır. UYARI: Anadolu'nun en eski çağlar­dan beri is­kana (yerleşime) uğramasının se­bebi; insan yaşamına uygun bir iklime sahip olması ve toprak­larının verimliliğidir. UYARI: Dünyadaki merkezler içe­risinde insanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesi olarak Çatal­hö­yük kabul edilmektedir. d) Maden Devri: (Kalkotitik Dönem) İlk kullanılan maden bakır olmuştur. Bu dönemde dini inançlar gelişmiş, insanlar Büyük Ana ya tapmışlardır. Kalkoli­tik devir kültürünü Tunç dönemi takip etmiştir. Tunç Devri Anadolu­'da üç dönem olarak yaşanmıştır. (Eski Tunç, Orta Tunç ve Yeni Tunç) Bu döneme ait Anadolu'daki yerleşim merkezleri: Çanakkale'de®Truva Denizli'de®Beycesultan Burdur'da®Hacılar Yozgat'da®Alişar Çorum'da®Alacahöyük Van'da®Tilkitepe'dir. Eski Tunç veya Bakır devri Asur kolonileri çağını kapsar. Özellikle Türkiye ile Asur ül­kesi arasında canlı bir ticaret başla­mıştır. Türkiye'ye yazının gelmesi de bu döneme rastla­maktadır. 2. Anadolu'da Kurulan Uygarlıklar a) Hititler (Etiler) M.Ö. 2000 - M.Ö.1200) Merkez: Hattuşaş-(Çorum) Anadolu'ya Kafkaslar bölgesinden gelerek Orta Anadolu'da Kızılırmak yayı içerisinde yerleştiler. * Türkiye'nin mevcut kültürel unsurlarını geliştirerek Ana­do­lu'da yeni bir uygarlığın oluşmasına öncülük ettiler. * Anadolu'da kurulan ilk uygarlık olup Anadolu medeni­yetlerinin temelini teşkil eder. * Anadolu'da Fedaral bir yöntem uygulanırken ilk kez mer­kezi bir yönetime geçerek, Anadolu'da siyasal birliği sağladı­lar. * Devletin başında baş rahip, baş yargıç baş komutan unvanlarını taşıyan kral bulunurdu. Kral'a yardımcı olan Tava­nanna vardır. * Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı yer Pan­kuş meclisidir. * Hititler tarihi olayları Anal adı verilen yıllıklara yazmış­lar ve bu yıllıkları yıl sonunda tanrılarına sunmuşlardır. * Asur çivi yazısını ve Hiyeroglif yazıyı kullanmışlardır.* * Hititler, Mezopotomya'dan etkilenerek gelişmiş bir hu­kuk sistemi oluşturdular. Yasalar daha insancıl ve medenidir. Örneğin; Suçlarda fidye (tazminat) usulünü uyguladılar. Gelişmiş bir aile hukuku vardır. Buna ilk medeni kanun da denilebilir. * Özel (ferdi) mülkiyet prensibini kabul ettiler. * Çok tanrılı bir inançları vardır. Ölümden sonraki hayata inanılmazdı. * Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. * Mısır'da olduğu gibi Güneş'i adaletin ve eşitliğin sem­bolü olarak kabul etmişlerdir. * Dokumacılık ve kabartma sanatları gelişmiştir. Buna örnek olarak; Yazıkaya ve İvriz kabartmaları verile­bi­lir. * Kumarbi Destanı Hititlere aittir. * Suriye egemenliği konusunda Yakın Doğu'un iki büyük devleti olan Hititler ve Mısırlılar Kadeş Savaşı'nı yaptılar. Birbir­lerine üstünlük sağlamayınca M.Ö. 1280'de Kadeş Antlaşması imza­landı. Ege göçleri sonucunda yıkılmışlardır. YORUM: Kralın aynı zamanda din başkanı ko­numunda bulunması Hititlerde laik bir devlet yapısının olmadığının kanıtıdır. NOT: Yazı, Asurlu tüccarlar ka­nalıyla Orta Anadolu'ya gir­miştir. Böylece Anadolu'da ta­rihi devirlere geçilmiş oldu. (M. Ö. 2000-1800) UYARI: M.Ö. 3000'li yıllarda Türkiye­'de yüksek bir kültür vardır, bu kültürü oluşturanlar ise Hatti'lerdir. Hattiler, Hititler­den önce Anado­lu'da ilk siyasal birliği kurarak Hititlere öncü­lük etmişlerdir. UYARI: Hititlerde Pankuş adlı danışma mec­lisinin bulunması devletin demokratik bir ya­pıya sahip olduğunu gösterir. YORUM: (*) Hititlerin, Asur çivi yazısını ve Hiye­rag­lif yazıyı kullanmaları Mezo­potamya ve Mısır uy­garlıkla­rından etkilendiğini göste­rir. UYARI: Anallar bir tür tanrıya hesap verme şeklinde değerlendirildiği için olaylar objektif olarak yazılırdı. Sapmalar olmazdı. UYARI: Hititler'de toprak kralın malı idi. Ancak ekilip biçilmesi için halka dağıtılırdı. Bu yö­nüyle Osmanlı Devletindeki Tımar siste­miyle benzerlik gösterir. NOT: Hititler Babil'i aldıktan sonra Me­zopo­tamya uygarlığı ile doğrudan doğruya temasa geçmişlerdir. Frigya Medeniyeti (M.Ö 800 - M.Ö 676) Frigya, Batı Anadolu'nun M.Ö. 1000 yıllardaki adıdır. Frigya­lıların Anadolu'ya Boğazlar yoluyla geldikleri bilinmektedir. Sakarya Nehri çevresinde yaşamışlardır. MerkezleriÆGordion'dur. Devlet kurulduğu yerin adını almış­tır. Frigler Anadolu'da siyasi bir topluluk olarak M.Ö. 750'den sonra ortaya çıkmışlardır. * Frig ekonomisinin temeli tarıma dayanır. Bundan do­layı tarım araçlarına zarar verenlere ağır cezalar uygulamışlar­dır. * Çok tanrılı bir inançları vardır, tabiata (doğaya) büyük önem vermişler, en büyük tanrıları tabiat tanrıçası Kibela'dır. Çevreci bir toplumdur. * Yunan ve Hitit sanatından etkilenmişlerdir. * Fenike Harf Alfabesini kullanmışlardır. * Dokumacılık gelişmiştir. Tiftik olarak bilinen keçi kılı dokumaları ile Tapetes adını taşıyan halı ve kilim üretimi yay­gındı. * En önemli mimari eserleri kral Midas'ın mezarıdır. * Flüt, Gitara gibi müzik aletlerini kullanmışlardır. YORUM: Frigler bu gelişmelerden de anlaşıldığı üzere çevre kültürlerin katkısı ile gelişmiştir. Kimmerler tarafından yıkılmışlardır. c) Lidya Medeniyeti (M.Ö. 686 - M.Ö. 547) Bugünkü Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında ka­lan bölgenin ilkçağlardaki adı Lidya'dır. Merkez: Sardes/Sart' tır * Hitit ve Friglerin hakimiyetinden kurtularak bağımsız ol­dular. * En önemli geçim kaynakları ticarettir. Kral Giges zama­nında Kral yolu ticarete açıldı. M.Ö. 700'lü yıllarda parayı buldular. * Fenike Harf Alfabesini kullandılar. * Ordularını paralı askerlerden oluşturmuşlardır. Bu ise savunmayı zayıflatmıştır. YORUM: Paralı Ordularda orduyu oluşturan askerler hizmet ettiği devlet ile ortak bir kültür, inanç ve milliyetten olmadığı için vatan sevgisi de yoktur. Bu da devletin dış saldırılar karşısında direncinin kolay kırılmasına neden olmuş ve yıkılışlarını hızlandırmıştır. Lidyalılar Ege Denizi'ne çıkmak isteyen Perslere engel teşkil ettiği için Persler tarafından yıkılmışlardır. d) İyonya Medeniyet (M.Ö.1000 - M.Ö.546) İyonya, İzmir ile Büyük Menderes nehri arasında kalan sahil bölgesinin ilkçağlardaki adıdır. Bu medeniyetin oluşumunu Yunanistan'dan Batı Anadolu­'ya gelen Akalar sağlamıştır. * Şehir devletleri tarzında yaşamışlardır. Önemli şehir devletleri İzmir, Milet ve Efes'tir. ÖRNEK Hititlerde tarih yazıcılığı ile ilgili aşa­ğıdaki bilgilerden hangisi, tarafsız tarih an­layışının bir göstergesidir? A) Yıllıkların Sümer çivi yazısıyla ya­zılması B) Yıllıkların kralların yaptıkları konu­sunda bilgi vermek için yazılması C) Kralların, zaferleri kadar yenilgile­rini de yıllıklara yazdırmış olmaları D) Yıllıkların özellikle ünlü kralların dönemlerini içermesi E) Yıllıkların edebi dille yazılmış olması ÇÖZÜM: Hititlerde yaşanan olaylar 'Anal' adı ve­rilen yıllıklara yazılır ve bu yıllıklar yıl so­nunda tanrılara sunulurdu. Bu eserlerin tanrı­lara hesap verme şeklinde değerlendirilmesi sonucunda olaylar bütün yönleriyle (olumlu - olumsuz) anlatılmıştır. Zaferler kadar yenilgi­lere de yer verilmiştir. Bu da tarafsız, objektif ta­rih anlayışı ile ilgilidir. NOT: Tarihin ilk yazılı Antlaş­ması Kadeş'tir. (Tarihi yardımcı bilimlerden Diplomatik'in ko­nusuna girer.) UYARI: Kral yolu (Ön Asya Ticaret Yolu) Efes'­ten başlayıp Asurlu­ların merkezi Ninova'da son bulur. Bu yol Doğu - Batı tica­retini gelişti­rerek ekonomik hayatı canlandırmıştır. Kral yolunun ekonomik etkinliğin dışında diğer bir faydası da kültür alış - verişine olanak sağ­la­masıdır. NOT: Para'nın bulunmasıyla bir­likte ticarette büyük kolaylıklar sağlanmış, takas sistemi kal­dırılmıştır. Bankacılık, senet, bono gibi eko­nomik yenilikler de toplumlara kazandı­rılmış­tır. * İyon şehirleri kısa zamanda birer ticaret ve sanat mer­kezi haline geldiler. * Akdeniz ve Karadeniz'de koloniler kurarak bugünkü bir­çok yerleşim yerinin temelini attılar. Fenike alfabesini kullanarak gelişmesine katkı sağladılar. M.Ö. VII. yüzyılda Lidya'nın egemenliğine giren İyon şehir devletleri daha sonra Pers imparatorluğuna bağlanmıştır. NOT: İyonya'nın bir kültür ve sanat merkezi haline gelmesini sağla­yan en önemli unsur, Ön Asya ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmasıdır. YORUM: Bu ticaret yolu sayesinde İyonya çok sayıda kültürü tanıma im­kanı bulmuş; İyonya bir kültür­ler - medeniyetler havuzu ha­line gelmiş ve bunlardan fayda­lanmıştır. e) Urartular: (M.Ö. 800 - M.Ö. 600) Hazar Denizi, Malatya, Erzurum, Musul, ve Halep arasın­daki bölgede yaşayan Asya kökenli Hurri kabileleri tarafından ku­ruldu. Doğu Anadolu'da kurulan ilk uygarlıktır. * Tarım ve hayvancılıkta ilerlediler. * Tarımı geliştirmek için su kanalları, göletler ve bentler yaptılar. * Madencilikte, kaya mimarisinde ve süsleme sanatında gelişme gösterdiler. * İran'da kurulan Med'lere karşı doğu bölgesinin savunu­lucuğunu yaptılar. * Çivi yazısını kullandılar. * Urartulardan kalma eserler; Van, Toprakkale, Kayalı­dere, Çavuştepe ve Tilkitepe kalıntılarıdır. Medler tarafından yıkılmışlardır. Anadolu Medeniyetleri Hakkında Genel Bir Değerlen­dirme 1. Anadolu'da kurulan ilk uygarlık Hititlerdir. Benzerlik gösterdiği uygarlıklar Mezopotamya'da Sümerler, Ege Uygarlıkla­rında Girit gibi uygarlıklardır. 2. Çok tanrılı bir inanç egemendir. İnançta ortak nesne olarak doğa benimsenmiştir. 3. İlk para kullanılmıştır. Para ticaretin gelişmesini sağlamış, takas ı ticarî hayattan çıkarmıştır. 4. Dokumacılık gelişmiştir. Halı ve kilim üretimine geçil­miştir. 5. Anadolu'da demokratik bir devlet yapısına sahip olan medeniyetler Hitit ve İyon'dur. 6. Anadolu'da ilk şehir devletleri tarzı yönetimi uygulayan İyon uygarlığıdır. 7. Ortak geçim kaynakları tarım, hayvancılık ve ticarettir. 8. Anadolu'da kullanılan yazılar, Çivi, Hiyeroğlif ve Fenike alfabesidir. NOT: İyonlar mimaride ustalaşmışlar, yeni üs­luplar ve tarzlar geliştirmişlerdir. (İyon Ni­zamı gibi) Bunun en güzel örneği de Dünya'­nın yedi harikasından biri olan Artemis Tapı­nağı'dır. UYARI: İyonya'da merkezi bir krallığın olması ve şehir devletleri tarzında yaşamaları, özgür düşünmeyi geliştirmiş, pozitif ve sosyal bilim­lerde önemli bilginler yetişmiştir. Anadolu'da ilk oligarşi yönetimi de İyonya'da uygulan­mıştır. Özgür düşüncenin gelişmesi felsefenin doğmasını sağlamıştır. NOT: Urartular ölümden sonraki hayata inanmışlar ve bunun so­nucunda mezarlarını oda ve ev şeklinde yapmışlar, içlerine çeşitli ev eşyaları koymuşlar­dır. YORUM: Urartuların mezarlarını ev ve oda biçi­minde yapmalarının sebebi, ölümden sonraki hayata inanmalarıdır. NOT: Urartular Ön Asya'nın ger­çek maden ustaları olarak bili­nir. ÖRNEK l. Lidyalılar ll. İbraniler lll. Urartular IV. Hititler V . Fenikeliler VI. İyonlar İlkçağda, yukarıda iki uygarlıklardan hangi­lerin harf yazısını kullanmamışlardır? A) l ve lll B) ll ve V C) lll ve IV D) IV ve V E) V ve VI ÇÖZÜM: İlkçağ uygarlıklarından harf yazısını ilk bulan ve kullanan Fenikelilerdir. Fenike'nin Ege ve Anadolu kültürleri ile ilişkile­rin neti­cesinde Lidyalılar, İonlar ve İbraniler bu ya­zıyı kullanmışlardır. Urartular ve Hititler Asur Çivi yazısını kullanmışlardır. Cevap C'dir. MEZOPOTAMYA'DA KURULAN UYGARLIKLAR Mezapotamya Mezapotamya Yunanca bir kelime olup iki nehir arası anla­mına gelmektedir. Bu iki nehir de Fırat ve Dicle'dir. Fırat ve Dicle nehirlerinin Güneydoğu Anadolu'dan Basra Körfezine dükülün­ceye kadar kapsadığı alan Mezopotamya'nın coğrafi sınırla­rını oluşturmaktadır. Nehirlerin akış yönüne göre; * Aşağı(Güney) Mezopotamya * Yukarı (Kuzey) Mezopotamya olmak üzere ikiye coğrafi bölgeye ayrılmıştır. (Mezopotamya bugün Irak ve Suriye toprak­ları sınırları içinde yer almaktadır.) Mezopotamya'nın Genel Özellikleri: 1. Dağlar ve denizlerle çevrili olmadığından istila­lara ve göçlere sahne olmuştur. 2. İnsan yaşamına uygun bir iklime sahip olması, toprak­ların verimliliği söz konusudur. Bu bölgede yapı taşı olmadığın­dan yapılarda tuğla ve kerpiç kullanılmış, bu nedenle uygarlık ka­lıntıları günü­müze kadar ulaşamamıştır. 4. Tarihi Devirlere ilk önce burada geçilmiştir. (Yazının icad edilmesi ile) 5. Mezopotamya'da kurulan ilk uygarlık Sümerler'dir. 6. Hukuk ve adaletin üstünlüğü fikri ilk defa burada ortaya çıkmıştır. Sümerler (M.Ö. 4000 - 2350) 1. Mezopotamya medeniyetinin temelini teşkil der. 2. Güney Mezopotamya' da yaşamışlardır. 3. Siyasal birlik sağlanamamıştır. Site, şehir devletleri tarzında yaşamışlardır. 4. Site şehirlerinin başında patesi adı verilen rahip kral­lar bulunurdu.Patesilerin bağlı olduğu büyük krala ise Lugal - Kalma adı verilmiştir. 5. Sümer dini politeist (çok tanrılı) bir inanca dayanıyordu. 6. Tarihin bilinen ilk yazılı kanunlarını yaptılar. Urgakina'­nın hazırladığı yasalar rahip kralların tartışmasız otoritesini sar­sacak, ferdi ön plana çıkartarak, özel mülkiyetin önündeki engelle­ri de kaldıracaktır. 7. İlk defa yazıyı buldular. (M.Ö. 3500) Tarihi çağları da başlattılar. 8. Halk sınıflara ayrılmıştır. 9. Devamlı bir orduya sahip değildir. 10. Tapınaklara Ziggurat adı verilirdi. Zigguratlar yedi katlı olup tapınmanın yanında bu yerler astronomi çalışmaları için de kullanılmıştır. 11. Sözlü ve yazılı edebiyat gelişmiştir. 12. Akbaba Sütunu Sümerlere aittir. 13. Aritmetik ve geometride ileri gitmişlerdir. İlk defa ay yılı takvimini buldular. NOT: Site şehirleri genellikle tapınakların et­rafında kurul­muştur. NOT: Bugünkü Toroslardan Bağ­dat'a kadar olan bölgeye Yuka­rı Mezotamya, Bağdat'tan Basra Körfezi'ne kadar olan bölgeye Aşağı Mezopotamya adı verilmiştir. YORUM: Sümerlerde şehirlerin ku­rulmasında dinsel inançların etkili olduğu anlaşılmakta­dır. Çünkü şehirler tapınakların etrafında ku­rulmuştur. UYARI: Tanrıları; kuvvet ve kudre­tin, düzen ve ahlakın temsilci­leriydi. UYARI: Sümerlerin kullandığı dil yapısı ile Orta Asya'da kullanı­lan dil yapısı arasında büyük bir ben­zerlik vardır, bu da Sü­merlerin Türk olabile­ceği veya Sümer toplumunun Orta As­ya'dan Mezopotamya'ya gel­dikleri ihtimalini güçlendirmektedir. NOT: Sümer sanatı gerçekçi ve canlı idi. Sü­tun, kubbe ve ke­mer usulüne Sümerliler bul­dular. Kabartmacılık, kuyumcu­luk ve heykel- traşlıkta da ileri gitmişlerdir. YORUM: Urgakina'nın yaptığı ka­nunlar ile özel mülkiyet fikri doğmuş, hukukun üstün­lüğü il­kesi kabul edilmiştir. 2. Akadlar (M.Ö. 2350 - 2150) * Sami asıllı bir kavimdir. Sümerleri hakimiyet altına ala­rak Mezopotamya'da ilk merkezi krallığı kurdular. * Orta Mezopotamya'da yaşadılar. * İlk düzenli - devamlı orduyu kurdular. * Elâm, Lübnan, Suriye ve Toroslara kadar olan bölgeyi ele geçirdiler. UYARI: Akad kralı l. Sargo'nun yaptığı bu fetih sonucu bir Dünya imparatorluğu anlayışı or­taya çıkmıştır. Mezopotamya bölgesinde ilk büyük kütüphaneyi kurdular. 3. Elâmlar İlkçağ'da İran'ın güneybatı bölgesine Elâm ülkesi denilmiş­tir. * Elâmlar gelişmiş bir medeniyet kuramadılar. * Başkentleri Sus şehridir. * Güzel sanatlar ve süsleme alanında ileri gittiler. Asurlu­lar tarafından yıkıldılar. 4. Asurlular (M.Ö. 2000 - 609) * Yukarı Mezopotamya'da yaşadılar. * Sami asıllı bir toplumdur. * Gittikleri bölgelerde ticaret kolonileri kurdular. UYARI: Asurluların kurdukları ti­caret kolonile­rine (pazarlarına) Ka­rum adı veril­miştir. * Anadolu'ya yazıyı getiren ilk toplum Asurlular'dır. Medler ve Babiller tarafından yıkılmışlardır. 5. Babiller (M.Ö.1800- 539/478) * Babiller (Amurrular) Mezopotamya'da Babil merkez ol­mak üzere devlet kurdular. * En meşhur hükümdarları Hammurabi'dir. Hammurabi Sümer yasalarından esinlenerek kendi adıyla anılan kanunlarını yapmıştır. * Sosyal sınıflaşma vardır. * Hititlerle savaştılar(I.Babil krallığını Hititler yıktı). * Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi önemli eserleridir. YORUM: Asurluların Anadolu'ya Çivi yazısını ge­tirmesiyle Anadolu­'da tarihi çağlar da baş­lamış oldu. Yazının Anadolu'ya geti­rilmesi ti­caret sayesinde ol­muştur. UYARI: Anadolu'daki ilk yazılı bel­geler Asurlu­lara ait Kayseri yakınlarında bulunan Kültepe - Kaneş ticaret tabletleridir. YORUM: Bu da bize Asurluların Ana­dolu uygar­lıkları ile ticari bir ilişki içinde olduğunu gös­termektedir. Bu etkinlik sonu­cunda kültürler birbirini ta­nıma imkanı bulmuştur. NOT: Hammurabi Kanunları çok sert olup ce­zalarda kısasa kı­sas uygulanmıştır. UYARI: Hammurabi, yaptığı kanun­larla bütün gücü kendisinde toplayarak ilk mutlak monar­şiyi kurmuştur. Tanrı kral an­layışı yerine Halkın kralı anlayışını savunmuştur. Ay­rıca gücünü tanrıdan değil dünyevi olan de­ğerler­den aldığını söy­leyerek dar anlamda laik dev­let anlayışını savunmuştur. Anadolu Çevresindeki Kültürler ve Anadolu ile İlişkileri Persler Dönemi: İran'da kurulmuştur. İran'ın eski tarihi Hint- Ari kökenli Med­ler ve Medleri yıkan Persler tarafından gelişmiştir. Medler Babiller ile birleşip Asur Delvetine son verip sınırla­rını Orta Anadolu'da Kızılırmak boylarına kadar genişlettiler. Medleri yıkan Pers Kralı ll. Kiros İran'da bir imparatorluk kurdu. M.Ö. 343'de Lidyalıları mağlup ederek Batı Anadolu'nun hemen tümüne egemen oldu. Perslerin bu hakimiyeti Büyük İskender'in M.Ö. 333 yılında Persleri İssos'da (Adana-Dörtyol bölgesinde) yenmesine kadar devam etti. Perslerin Özellikleri ® İlk düzenli posta teşkilatını kurdular. ® Ülke, Satrap adı verilen, merkezden atanan valiler tara­fın­dan yönetilmiştir. (Eyaletlere de Satrap adı verilmiştir) ® Dark veya Darık adıyla altın parayı kullandılar. ® En yaygın dinsel inanç Zerdüştlük'tür. ® Kral sarayları önemlidir. ® Anadolu Uygarlıkları ile ilişkileri olmuştur. Fenikeliler Sami asıllı bir kavim olan Fenikeliler Lübnan ve Suriye'nin Akdeniz kıyı kesiminde oturmuşlardır. Şehir devletleri tarzında yaşadılar. Biblas, Sayda ve Sur gibi şehirler kurdular. Kolonicilik yaygındır. En önemli koloni kentleri Kartaca ve Tir'dir. UYARI: Fenike kolonilerinden olan Kartaca ile Roma arasında yapılan mücadeleye Pön Savaşları denir. Fenike Kültürünün Dünya Kültürüne Katkısı: * Fenikeliler Mısır resim (hiyeroglif) yazısını geliştirerek 22 harfli alfabeyi oluşturdular. UYARI: Evrensel nitelikli çalışma­lar tek bir kültüre mal edile­mez, bu tür gelişmeler farklı kültürlerin ortak çalışmaları­nın bir sonucu­dur. Buluşlar mü­kemmele ulaşıncaya kadar de­ğerlendirilmeye, gelişti­rilmeye açıktır. * Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi önemli eserleridir. * Gemicilik ve tersanecilik gelişmiştir. Ormanlıkların yo­ğun olduğu bir bölgede yaşamaları gemicilikte hammadde gereksinimini gi­dermiştir.) * Fenikelilerin dini inanışları Ön Asya dinlerinin bir karı­şımıdır. * Fenikeliler site şehir devletleri halinde yaşamışlar, bir merkezi devlet kuramamışlardır. UYARI: Pers - Lidya mücadelesinin temel sebebi Lidya'nın Persler'in Ege'ye açılmasında önemli bir engel teşkil etmesidir.