Yakınçağ'da Avrupa ve Amerika OTUZ YIL SAVAŞLARI (1618 - 1648) Nedeni: Alman İmparatoru II. Ferdinand'ın Almanya'da pro­testanlığı kaldırarak, katolik mezhebinin benimsenmesini sağlamak istemesi Protestanlığı tutan Almanya'daki prenslikler II. Ferdi­nand'a karşı çıktılar. Protestan prensliklerini Danimarka, İsveç ve Hollanda destekledi. Alman İmparatoru II. Fer­dinand'ın kuvvetlenmesini istemeyen Fransa katolik ol­masına rağmen protestanlara yardım etti. Bu süreçte Ka­tolik İspanyollar da Ferdinand'ın ya­nında oldu. Savaş zamanla bir Alman ve Fransız sava­şına dö­nüştü. Al­manya savaşlarda yenildi. Vestfalya Antlaşması imza­landı (1648). Antlaşma sonucunda: - Alman prenslikleri mezhep seçme özgürlüğü ka­zandılar. - Hollanda siyasi bağımsızlığını kazandı. - Prusya dükalığı adıyla güçlü bir Alman prensliği ortaya çıktı. İNGİLTERE'DE MEŞRUTİYETİN KURULMASI İngiltere'de Magna Carta'dan sonra hukuk devleti kavramı ortaya çıkmış ve 1295 yılında kraldan bazı hak­lar alınarak parlemento kurulmuştu. Buna rağmen İngiliz kralı baskılı bir yönetim uygulayarak demokratik hukuk devle­tiyle ilgili kazançları ortadan kaldırıp, mutlak mo­narşiyi yeniden kurmak istedi. Parlementoyu kapat­mayı amaçladı. Buna karşı yapılan ihtilaller sonucunda İngilte­re'de Cumhuriyet ilân olundu ve meşrutiyet yöne­timi kuvvetlendi (1648). Meşrutiyet rejimini istemeyen kral II. Çarls'a karşı yapılan mücadeleler sonucunda parlementer düzeni sa­vunanlar, İngiliz İnsan hakları Bildirisini yeni krala kabul ettirip meşrutiyeti kesinleştirdiler (1688). Böylece dünyada ilk kez insan hakları bildirisi İngiltere'de yayın­ladı. 18. - 19. YÜZYILDA AVRUPA VE AMERİKA YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756 - 1763) Avusturya taht kavgası, (Avusturya veraset savaş­ları) Avrupa'daki devletler arasında savaşlara yol aç­mıştı. Bu savaşlar daha çok bir İngiliz ve Fransız sava­şına dö­nüşmüştü. Taraflar birbir­lerinin sömürgelerini iş­gal et­mişti. Anlaşmaya rağmen savaşlar yeniden baş­ladı. Yeni çıkan bu savaşta Prusya kralı İngiltere'yi des­tekledi. An­cak yenilgiye uğradı. İngiltere ise Fransa'nın Amerika'­daki ve Hindistan'daki sömürgelerini ele geçirdi. Savaş­lar Paris anlaşmasıyla sonuçlandırıldı. Fransa'nın sö­mürgelerini kaybedip eko­nomik sıkıntıya düşmesi 1789 Fransız ihtilâlinin neden­lerinden biri oldu. İngiltere ise savaşı kazanmasına rağ­men büyük ekonomik kayıba uğ­radı. LEHİSTAN'IN PAYLAŞILMASI Lehistan'daki taht kavgaları devleti zayıflatmıştır. Bunu fırsat bilen komşu devletler Lehistan'ı topraklarını üç aşamada paylaştılar. Bu aşamalar şunlardır: 1. Prusya, Avusturya ve Rusya ilk kez 1772 yılında bir kısım toprakları aldılar. 2. Rusya ve Prusya 1793 yılında Lehistan'ın bir kısmını daha aldılar. 3. Rusya, Avusturya ve Prusya 1795 yılında Lehis­tan'ı son defa paylaştılar. Lehistan siyasi haritadan si­lindi. Not: Lehistan, I. Dünya Savaşı sonunda yeniden ku­ruldu. Ancak, II. Dünya savaşı yıllarında Almanya ve Sovyet Rusya tarafından işgal edilerek paylaşıldı. Lehis­tan, II. dünya Savaşı sonunda Polonya adıyla yeni­den bağımsızlığına kavuştu. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ'NİN KURU­LUŞU (1787) İngiltere Yedi Yıl Savaşlarında büyük bir ekonomik bunalıma girmişti. Ekonomik sıkıntıyı aşmak için Ameri­ka­'da 13 kolonisinden aldığı vergiyi artırdı. Koloniler vergi­lerin ağırlaştırılmasına karşı çıktılar. İngiltere'den gelen malları almayarak protesto ettiler. I. Flidelfiya Kon­gresini toplayarak İngiltere'ye karşı savaş hazırlığı yap­mayı ka­rarlaştırdılar (1774). Bir yıl sonra si­lahlı çatışma­lar baş­ladı. Koloniler II. Filedelfiya Kongresini toplayarak ba­ğımsızlıklarını ilân ettiler ve İngiltere'ye karşı, birlikte sa­vaş kararı aldılar. Ayrıca İnsan Hakları Bildirgesini ilân ettiler. Kolonilerin General George (Corc) Vaşington ko­mutasında yaptıkları savaş­ları, Fransa destekledi. İngil­tere yenilgiye uğradı. Bu sı­rada Fransız donan­masında İngiliz donanmasını yenil­giye uğrattı. Versay Antlaş­ması imzalanarak savaşlara son verildi (1783). Bağım­sızlıklarını kazanan koloniler 1787 yılında federal bir ör­gütlenmeyi benimseyerek ABD­'ni kurdular. Not: ABD'nin kuruluşuyla sonuçlanan savaşlar sö­mürgeciliğe karşı yapılan ilk bağımsızlık savaşıdır. FRANSIZ İHTİLALİ (1789) Nedenleri: 1. Krallığın halka baskı yapması 2. Soyluların ekonomik, siyasi ve askeri yetkilere sahip olması 3. Köylülerin çok ağır vergiler altında ezilmesi 4. Ticaretle uğraşarak zenginleşen Burjuva sınıfının devlet yönetimine katılmak istemesi, krallığına buna karşı çıkması 5. Kilise'nin krallığa destek olması ve ayrıcalıklı ko­numa sahip olması 6. İngiltere'deki meşrutiyet yönetiminin Fransız ay­dınlarınca örnek alınması 7. ABD bağımsızlık Savaşının ve Amerikan İnsan Hakları Bildirgesinin Fransız halkını etkilemesi 8. Monteskiyö, Jan Jack Ruso ve Voltair gibi aydın­ların halkı eşitlik ve demokrasi konusunda aydınlatmaları İhtilâlin Başlaması Fransız halkı 14 Temmuz 1789'da siyasi tutukluların bulunduğu Bastil hapisanesini basarak, siyasi tutukluları serbest bıraktılar. Fransız İhtilâli siyasi çekişmeler ne­de­niyle aşağıdaki aşamalardan geçmiştir: 1. Milli Meclis ve Kurucu Meclis Devri (1789-1791): 2. Meşruti Krallik Meclis Devri (1791-1792): 3. Milli Konvansiyon meclis Dönemi (1792-1795): 4. Direktuvar Devri (1795-1789): 5. Konsüllük Devri (1799-1804): İhtilalin Sonuçları: 1. Asillerin ve rahiplerin tüm ayrıcalıklarına son ve­rildi. 2. Mutlak monarşi yıkıldı. Meşruti monarşi kuruldu. 3. Eşitlik, özgürlük, adalet ve yurttaşlık gibi demok­ratik değerler benimsenmeye ve yaygınlaşmaya başladı. 4. Burjuva sınıfı siyasal güç kazanmaya başladı. 5. Meşrutiyet, Cumhuriyet ve demokrasi rejimleri ta­nınmaya başladı. 6. Ulusçuluk (Milliyetçilik) ideolojisi doğdu. Bu ide­oloji imparatorluklarda yaşayan uluslar tarafından be­nimsendi. Böylece bağımsızlık savaşları başladı. Savaş­lar sonunda ulusal devletler kuruldu. Not: İngiltere, Fransa, Avusturya ve Rusya gibi sö­mürgeci devletler milliyetçilik ideolojisini Osmanlı İmpara­torluğundaki uluslara benimsettiler. Amaçları Osmanlı'­dan kopardıkları ulusları yeni bir pazar ve sö­mürge ola­rak değerlendirmekti. Ancak sömürgeci devlet­ler kendi sömürgelerindeki milliyetçilik hareketlerini sert as­keri tedbirlerle bastırdılar. Buna rağmen I. Dünya ve II. dünya savaşlarını izleyen süreçte, bu devletlere ait sö­mürge­lerde yaşayan uluslar bağımsızlık savaşları yapa­rak kendi ulusal devlet­lerini kurdular. Fransız İhtilâl Savaşlar (1792 - 1815) Nedenleri: 1. Avusturya ve Prusya krallarının Fransız İhtilâliyle yayılan eşitlik, özgürlük ve meşrutiyet gibi ilkelerin kendi monarşik rejimlerini yıkacağından çekinmeleri ve bu ne­denle Fransa'daki meşrutiyet rejimini yıkmak istemeleri (Bu durum savaşların en önemli nedenidir) 2. Prusya'nın ihtilâl sırasında kaçan soyluları ve ra­hipleri koruması 3.Avusturya'nın Kral XVI. Lui ile Kraliçe Mari Antu­vent'i desteklemesi 4. Fransa'daki iktidarı alan meşrutiyetçilerin Avus­turya, Prusya ve Rusya'nın idaresindeki milletlere ba­ğımsızlığı kazandırmak istemesi 5. Fransa'nın Avrupa'da üstünlük kurmasının iste­meyen İngiltere'nin mutlak krallıkları desteklemesi 6.Fransa'daki meşrutiyete karşı olan Avrupadaki kralların Fransa'da yeniden Mutlak Monarşiyi kurmak is­temeleri Birinci Bağlaşma (1792) Bu bağlaşmaya Almanya, Avusturya, Prusya, İngil­tere, Hollanda, İspanya, Napoli ve Sardunya devlet­leri girdiler. Bağlaşmanın amacı Fransa'daki meşrutiyeti yık­maktı. 1793 yılında başlayan savaşlar Kampo Formiyo antlaşması yla sona erdi. Fransa toprak ka­zandı. İkinci Bağlaşma (1798) Bu bağlaşmaya İngiltere, Rusya, Avusturya, Napoli ve Osmanlı İmparatorluğu katıldılar. Napolyon Bonapart İngiltere'den Hindistan'ı almak için Mısır üzerinden Hin­distan'a gitmeyi amaçladı. Bunun için Mısır'ı işgal etti. İngiltere ve Rusya Osmanlıyı destekledi. Napolyon ye­nildi ve Mısır'dan çekildi (1801). Fransa El-ariş antlaş­masiyla Misir'dan çekildi. Ingiltere ve Fransa arasinda ise Amyen Antlaşmasi imzalandi (1801 TILSIT ANTLAŞMASI (1807) Napolyon Fransa'da iktidari ele geçirerek kendisini imparator ilân etti. Napolyon'un imparatorlugunu tanima­yan başta Ingiltere olmak üzere diger Avrupali devletler Fransa'ya karşi bireştiler. Bu savaşlar 1805-1815 yılları arasında oldu. Napolyon Prusya'yı, Avusturya'yı ve Rus­ya'yı yendi. Bunun üzerine Napolyon ile Rusya ara­sında Tilsit Antlaşması imzalandı. Fransa imparatoru Napolyon Osmanlı dostluğunu bırakarak, Rusya'nın Osmanlı dev­letinde toprak almasını onayladı. Ayrıca Prusya'nın ve Lehistan'ın paylaşılmasını kabul etti. Tilsit antlaşmasını kabul etmeyen İngiltere, Fransa'ya karşı deniz ablukası uyguladı. Fransa İmparatoru Napol­yon ise İngiltere'ye karşı kara ablukası başlattı. Ancak Rusya, İngiltere ile ticareti aksayınca İngiltere'ye yaklaştı. napolyon bunun üzerine Moskova'ya kadar ilerledi. An­cak geri dönmek zorunda kaldı. Bu sa­vaşlar Napolyon'un askeri gücünün azalma­sına sebep oldu. Avrupalı devlet­ler Altıncı Bağlaşmayı kurdular ve Fransa'ya girdiler. Na­polyon'un diktatörlü­ğüne son verdi­ler. Fransa'da Meşruti Krallık yeniden ku­ruldu. VİYANA KONGRESİ (1815) Nedeni: Napolyon savaşları yüzünden bozulan Avrupa'nın si­yasal durumunu düzenlemek ve Avrupa haritasını yeni­den belirlemek. Bu kongreye Osmanlı Devleti ka­tılma­mıştır. Kongreye İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya egemen olmuştur. Kongreye Avusturya başba­kanı, Kont Meternih başkanlık etmiştir. Kongre'nin Sonuçları 1. İsveç ve Norveç Krallıkları birleşti (Bu birleşik krallık 1830 yılında dağıldı). 2. Belçika ve Felemenk (Hollanda) birleşti. 3. Alman prenslikleri ve şehirleri birleşerek Ger­manya konfedarasyonu kurdular. 4. Fransa ihtilâlden önceki sınırlarına çekildi. Not: Kongreye egemen olan dört büyük devlet Fransız İhtilâlinin Avrupa'ya yaydığı demokratik nitelikli prensipleri önlemek ve devamını sağlamak için kararlar almışlardır. RESTORASYON DEVRİ (1815 - 1830) Viyana Kongresinden sonra İngiltere, Rusya, Avus­turya ve Prusya Avrupa'da mutlak rejimleri devam ettir­mek için antlaşmalar yapmışlar ve Viyana Kongresinin kararlarını yürütmek amacıyla bağlaşmaları kurmuşlardır. Yapılan bu çalışmalar sürecine restoras­yon devri denil­miştir. 1830 İHTİLALİ Nedeni Fransa'da Kralın meşrutiyet yerine mutlak monar­şiyi yeniden kurmak istemesi ve meclisi kapatmak istemesi Meşrutiyet yanlısı çevreler birleşerek krallara karşı is­yan ettiler. Yeni bir kral seçtiler. Yeni kral meşruti krallı­ğın devamı yönünde kararlar aldı. Liberalizm adı verilen serbest ve özgür bir düşünce akımını benimsendi. Sonuçlar: 1. İsveç ve Norveç krallıkları birbirlerinden ayrılarak bağımsız olmaya karar verdiler. 2. Belçika Hollanda'dan ayrılarak bağımsız oldu. 3. Liberalizm fikri Avrupa'ya yayılmaya başladı. 1848 İHTİLALİ Nedenleri: 1. 1830 İhtilâline rağmen herkese seçim hakkının ta­nınmaması 2. Sanayi devrimi sonucu doğan işçi sınıfının eko­nomik ve sosyal sorunlarının çözülmemesi ve işçilerin ik­tidara gelmek için Sosyal Partiyi kurmaları 1830 yılından sonra Fransa'da işçilerin iktidarı ele geçirmesini savunan yeni bir siyasi akım olan sosyalizm fikri doğmaya başşladı. Sosyalizm fikri gelişmeye baş­ladı. Sosyalistler, kraldan memnun olmayan liberaller ve katolik partisiyle birleşerek krallığı devirdiler, cumhuriyeti kurdular ve bütün fransızlara seçim özgürlüğünü sağladı­lar. Ayrıca ölüm cezası ve esir ticareti yasaklandı. SANAYİ DEVRİMİ James Watt'ın buharlı makineyi icat etmesi başta do­kumacılık ve diğer üretim alanlarında makinenin kul­la­nılmasını sağlayan bir gelişmeyi sağladı. Makineleşme hareketi ilk önce İngiltere'de dokumacılık sektöründe gerçekleşti ve diğer Avrupa ülkelerine yayıldı. Makinenin üretime girmesiyle fabrika­lar kuruldu. Bu süreçte bol mik­tarda hammaddeye ihti­yaç duyuldu. Üretilen malların satılması için pazar ka­zanma mücadelesi başladı. Sonuçlar : - El tezgahları yerine fabrikalar kuruldu. - Hammadde ve pazar kazanma rekabeti başladi ve bunun sonucunda sanayileşmiş devletler arasinda çekişmeler oldu. - Uluslararası ticaret gelişti. - Köylerden kentlere göç başladi. - İşçi sınıfı ortaya çıktı. İşçi sınıfı ile fabrika sahibi sermayederler arasında çatışmalar başladı. Bu süreçte işçiler çalışma koşularını düzeltmek ve hak ettikleri üc­ret­leri alabilmek için sendikalar kurmaya başladı. Meydana gelen bu olaylar sırasında sosyalizm akımı doğdu. - Sanayileşmiş devletlerin sömürgeler kazanmak için rekabet girmeleri Birinci Dünya Savaşinin en önemli nedeni oldu. Uyari: Osmanli Devleti Sanayi Devrimine yönelik teknik ilerlemeleri gerçekleştiremedi. Ayrica kapitülas­yon­lar nedeniyle Avrupalilarin ucuza imal ettikleri mallar Osmanli pazarlarina geldi. Bunun sonucunda Osmanli ülkesindeki el tezgahlari rekabete dayanamadi. Sana­yiye dönüşebilecek atölyeler kapandi. 1848 Ihtilali'nin Sonuçlari 1. Fransa'da önce cumhuriyet sonra imparatorluk süreçleri yaşandi.. 2. Italya, Prusya, Hollanda ve Belçika'da krallar va­tandaşlara yeni haklar kazandirmak ve demokratik de­gerleri savunmak zorunda kaldi. 3. Ingiltere'de işçiler çeşitli haklar kazandilar. 4. Almanya'da ve Italya'da ulusal birligin kuruluşu için başa­rili çalişmalar yapildi. ALMAN BIRLIGININ KURULMASI (1871) Prusya Krali I. Vilhelm Alman Prensliklerini Prusya'ya baglayarak Alman birliginin kurulmasini hedef­ledi. Bu sü­reçte Avusturya Alman prensliklerinin kendi­sine bag­la­mayi amaçladi, ancak başarili olamadi. Fransa ise ku­zeyinde güçlü bir Alman devletini isteme­diginden Alman birliginin kurulmasina karşi çikti. Prusya Fransa'yi yen­dik­ten sonra Alman birligini kurdu (1871). ITALYAN BIRLIGININ KURULMASI (1870) Viyana Kongresinden sonra Italya'da Yedi Italyan kralligi ku­rulmuştu. Bunlardan Piyomente (Sardunya) Kralligi Italya'nin birligi için savaşti. Avusturya'nin ve Fransa'nin elinde bulundurdugu Italyan topraklarini aldi. Bundan sonra Orta ve Güney Italya'daki kralliklari da kendisine bagladi. Bu süreçte Roma'da bu­lunan Papalik hükümeti yikmayi hedefledi, ancak Fransa'nin engeliyle karşilaşti. Fransa'nin Almanlarla savaşini firsat bilen Pi­yomente Roma'yi alarak Roma'yi başkent yapti. Papalik hükümeti tarihe karişti. Papaliga Vatikan sarayi ve çev­resi birakildi. ÜÇLÜ BAGLAŞMANIN KURULMASI (1883) Almanya siyasi birligini kurduktan sonra Avrupa'da üstünlük kurmak için önce Rusya ve Avusturya ile dost­luk kurdu. Böylece Rusya, Avusturya ve Almanya ara­sinda Üç Imparatorlar Birligi kuruldu (1872). Almanya 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşi sonunda toplanan Berlin Kongresinde Rusya'nin gelecekte Al­manya'nin güçlü bir rakibi olacagini anladi. Avusturya'nin dostlugunu kazandi. Italya ile Avusturya arasindaki sinir anlaşmazliklarini giderdi. Böylece Almanya, Avusturya ve Italya arasinda Üçlü Baglaşma (Ittifak) kuruldu (1883). ÜÇLÜ ANLAŞMANIN KURULMASI (1893-1907) Üçlü Bağlaşmanın kurulması üzerine Fransa ve Rusya arasında bir anlaşma sağlandı. Rusya'nın Doğu Asya'da Japonlara yenilmesi, Avrupa'daki ko­numunu sarstı. Almanya'nın Rusya'dan güçlü olduğunu düşünen İngiltere, Fransa ve Rusya'nın oluşturduğu gru­buna ka­tılmayı uygun gördü. Bunun sonunda İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Üçlü Anlaşma (İtilaf) ku­ruldu.